پروستات و بزرگی خوش خیم (BPH)؛ هرآنچه باید بدانید

بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات (BPH)؛ غده‌ای کوچک با تأثیری بزرگ بر زندگی
غده پروستات یکی از اجزای مهم سیستم تناسلی مردانه است که با بالا رفتن سن، می‌تواند برای بسیاری از آقایان به یک دغدغه تبدیل شود. بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات که با نام پزشکی هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات یا BPH شناخته می‌شود، یک عارضه بسیار شایع است که نیمی از مردان در دهه ۵۰ زندگی و حدود ۸۰ درصد از مردان در دهه ۷۰ با آن روبرو هستند. این بیماری یک وضعیت غیرسرطانی است، اما می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی فرد بگذارد. این مقاله به شما کمک می‌کند تا با این عارضه، علائم، تفاوت آن با سرطان پروستات، و روش‌های نوین مدیریت و درمان آن به صورت کامل آشنا شوید.
پروستات چیست و چرا بزرگ می‌شود؟
پروستات، غده‌ای به اندازه یک گردو است که در زیر مثانه و جلوی روده بزرگ قرار دارد. مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از مثانه خارج می‌کند) از میان آن عبور می‌کند. وظیفه اصلی پروستات، تولید مایع منی است که به تغذیه، محافظت و تسهیل حرکت اسپرم کمک می‌کند.
علت دقیق بزرگ شدن پروستات به طور کامل مشخص نیست، اما اعتقاد بر این است که این پدیده به تغییرات هورمونی مرتبط با سن، به ویژه افزایش سطح دی‌هیدروتستوسترون (DHT)، مرتبط است. DHT شکل فعال تستوسترون است که نقش کلیدی در رشد پروستات ایفا می‌کند. با افزایش سن، سلول‌های پروستات به این هورمون حساس‌تر می‌شوند و همین امر باعث رشد تدریجی غده و وارد آمدن فشار به مجرای ادرار می‌شود که در نهایت به بروز علائم ادراری منجر می‌گردد.
علائم و نشانه‌های BPH؛ دسته‌بندی برای تشخیص بهتر
علائم BPH معمولاً به تدریج و در طول زمان ظاهر می‌شوند و شدت آن‌ها می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. متخصصان این علائم را به دو دسته اصلی تقسیم می‌کنند:
علائم انسدادی (Voiding Symptoms): این علائم ناشی از انسداد مجرای ادرار توسط پروستات بزرگ شده است.
* جریان ضعیف ادرار: کاهش قدرت و سرعت جریان ادرار.
* مشکل در شروع ادرار: نیاز به صرف زمان برای شروع جریان ادرار.
* قطع و وصل شدن جریان ادرار: جریان ادرار به صورت پیوسته نیست و قطع و وصل می‌شود.
* احساس تخلیه ناکامل مثانه: حس اینکه مثانه به طور کامل خالی نشده است. این امر به دلیل باقی ماندن ادرار در مثانه است.
* قطره قطره آمدن ادرار پس از اتمام: نشت ادرار پس از پایان اجابت مزاج.
علائم تحریکی (Storage Symptoms): این علائم ناشی از تحریک و ضعیف شدن عضلات مثانه است.
* تکرر ادرار: نیاز به ادرار کردن مکرر، به خصوص در طول روز.
* تکرر ادرار شبانه (نوکتوریا): بیدار شدن مکرر از خواب برای ادرار کردن. این علامت به دلیل تجمع ادرار باقی‌مانده در مثانه در طول روز ایجاد می‌شود.
* فوریت ادرار: احساس نیاز ناگهانی و شدید به ادرار کردن، که کنترل آن دشوار است.
BPH و سرطان پروستات؛ تفاوت‌ها را بشناسید
این یک تصور غلط بسیار رایج است که BPH به سرطان تبدیل می‌شود. باید تأکید کرد که BPH به هیچ وجه سرطان پروستات نیست. بزرگی خوش‌خیم پروستات یک وضعیت غیرسرطانی است، در حالی که سرطان پروستات، رشد غیرطبیعی و سرطانی سلول‌ها در غده پروستات است. این دو عارضه در مردان مسن شایع هستند و ممکن است هم‌زمان رخ دهند، اما از لحاظ پزشکی کاملاً از یکدیگر متمایز هستند.
آزمایش PSA (آنتی‌ژن اختصاصی پروستات) میزان پروتئینی را که توسط سلول‌های پروستات تولید می‌شود، اندازه‌گیری می‌کند. سطح PSA در هر دو حالت BPH و سرطان پروستات می‌تواند بالا باشد. به همین دلیل، بالا بودن PSA به تنهایی به معنای سرطان نیست، و برای تشخیص قطعی، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی مانند بیوپسی (نمونه‌برداری) از بافت پروستات را توصیه کند.
تشخیص دقیق BPH؛ از معاینه تا آزمایش‌های پیشرفته
تشخیص دقیق BPH اولین و مهم‌ترین قدم برای شروع درمان مناسب است. پزشک شما با بررسی سوابق پزشکی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های مختلف، به یک تشخیص قطعی می‌رسد:
* معاینه فیزیکی و دیجیتال رکتال (DRE): پزشک با وارد کردن یک انگشت به داخل راست‌روده، اندازه، شکل و بافت غده پروستات را بررسی می‌کند. این معاینه اطلاعات مهمی در مورد وضعیت پروستات فراهم می‌کند.
* آزمایش ادرار (Urinalysis): این آزمایش برای بررسی وجود عفونت، خون یا سایر مشکلات در سیستم ادراری انجام می‌شود که ممکن است علائمی مشابه BPH داشته باشند.
* تست PSA: این آزمایش برای ارزیابی ریسک سرطان پروستات انجام می‌شود.
* آزمایش‌های اورودینامیک: این تست‌ها عملکرد مثانه و مجرای ادرار را ارزیابی می‌کنند.
* یوروفلومتری (Uroflowmetry): میزان سرعت جریان ادرار را اندازه‌گیری می‌کند. کاهش سرعت جریان، نشانه انسداد مجرای ادرار است.
* اندازه‌گیری حجم ادرار باقی‌مانده (PVR): با استفاده از سونوگرافی، میزان ادراری که پس از ادرار کردن در مثانه باقی می‌ماند، اندازه‌گیری می‌شود. این تست نشان‌دهنده ناکافی بودن تخلیه مثانه است.
مدیریت و درمان BPH؛ از تغییرات ساده تا روش‌های نوین
خوشبختانه، امروزه گزینه‌های درمانی متعددی برای مدیریت BPH وجود دارد که پزشک بر اساس شدت علائم، اندازه پروستات و سلامت عمومی شما، بهترین گزینه را توصیه می‌کند:
* تغییرات در سبک زندگی: برای موارد خفیف و متوسط، ایجاد تغییرات ساده می‌تواند بسیار مؤثر باشد. از جمله این تغییرات می‌توان به کاهش مصرف مایعات به خصوص قبل از خواب، محدود کردن مصرف کافئین و الکل، و اجتناب از داروهایی که علائم را تشدید می‌کنند، اشاره کرد.
* درمان دارویی: برای علائم متوسط تا شدید، داروها اولین خط درمان هستند.
* آلفا-بلاکرها (Alpha-blockers): این داروها مانند تامسولوسین (Tamsulosin)، عضلات پروستات و مثانه را شل می‌کنند و به بهبود جریان ادرار کمک می‌کنند. اثر آن‌ها سریع است.
* مهارکننده‌های ۵-آلفا ردوکتاز (5-alpha reductase inhibitors): این داروها مانند فیناستراید (Finasteride) و دوتاستراید، به کوچک شدن پروستات کمک می‌کنند، اما اثر آن‌ها کندتر است.
* درمان‌های کم‌تهاجمی (Minimally Invasive Therapies): در مواردی که دارو جوابگو نیست یا بیمار تمایلی به مصرف دارو ندارد، روش‌های جدیدی مانند:
* Rezūm: از بخار آب برای از بین بردن بافت اضافی پروستات استفاده می‌شود.
* UroLift: با استفاده از ایمپلنت‌های کوچک، بافت پروستات را کنار می‌کشد تا مجرای ادرار باز شود.
* جراحی: برای موارد شدید، جراحی ممکن است ضروری باشد. برش مجرای ادراری پروستات (TURP)، که به عنوان “استاندارد طلایی” شناخته می‌شود، شامل برداشتن بخشی از پروستات است که مجرای ادرار را مسدود کرده است.
عوارض احتمالی در صورت عدم درمان BPH
نادیده گرفتن علائم BPH می‌تواند به مشکلات جدی‌تری منجر شود. اگر ادرار باقی‌مانده در مثانه تجمع یابد، ممکن است عوارض زیر رخ دهند:
* عفونت مجاری ادراری (UTI): ادرار باقی‌مانده یک محیط مناسب برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کند.
* سنگ مثانه: تجمع مواد معدنی در ادرار باقی‌مانده می‌تواند به تشکیل سنگ‌های مثانه منجر شود.
* آسیب به کلیه‌ها: اگر فشار در مثانه بیش از حد بالا رود، می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند و در موارد نادر، منجر به نارسایی کلیه شود.
نکات مهم در مورد رژیم غذایی و سبک زندگی
تحقیقات نشان می‌دهد که رژیم غذایی و سبک زندگی سالم می‌توانند در پیشگیری یا کاهش علائم BPH مؤثر باشند:
* مدیریت مصرف مایعات: سعی کنید مصرف مایعات را به‌ویژه ۲ تا ۳ ساعت قبل از خواب کاهش دهید.
* پرهیز از کافئین و الکل: این مواد می‌توانند باعث تحریک مثانه و تکرر ادرار شوند.
* رژیم غذایی سرشار از سبزیجات: سبزیجات سرشار از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند. مطالعات نشان می‌دهند که مردانی که سبزیجات بیشتری مصرف می‌کنند، کمتر در معرض خطر BPH هستند.
* غذاهای غنی از لیکوپن: مصرف گوجه‌فرنگی و سایر سبزیجات قرمز حاوی لیکوپن به سلامت پروستات کمک می‌کند.
* ورزش منظم: فعالیت بدنی به کنترل وزن و بهبود سلامت عمومی کمک کرده و می‌تواند علائم ادراری را کاهش دهد.