سرطان روده بزرگ؛ دشمنی خاموش با علائمی قابل شناسایی
سرطان روده بزرگ، که با نام‌های سرطان کولون و سرطان رکتوم نیز شناخته می‌شود، یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها در سطح جهانی و سومین سرطان شایع در بین مردان و زنان است. این بیماری زمانی آغاز می‌شود که سلول‌های غیرطبیعی در پوشش داخلی روده بزرگ یا راست‌روده (رکتوم) شروع به رشد بی‌رویه و کنترل‌نشده می‌کنند. بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سالانه میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا به این سرطان مبتلا می‌شوند. با این حال، خبر امیدوارکننده این است که با تشخیص به موقع و مداخلات درمانی مناسب، این بیماری بسیار قابل درمان است و حتی می‌توان با رعایت سبک زندگی سالم، از بروز آن پیشگیری کرد. این مقاله به شما کمک می‌کند تا با جنبه‌های مختلف این بیماری و راه‌های مقابله با آن به صورت کامل آشنا شوید.
سرطان روده بزرگ چیست؟
روده بزرگ، بخش انتهایی سیستم گوارش انسان است. این اندام لوله‌ای شکل و عضلانی به طول تقریبی ۱.۵ متر، از سکوم (بخش ابتدایی) شروع شده و تا رکتوم (راست‌روده) و در نهایت مقعد امتداد دارد. وظیفه اصلی آن، جذب آب و الکترولیت‌های باقی‌مانده از مواد غذایی و تبدیل پسماندها به مدفوع است.
سرطان روده بزرگ در اغلب موارد از رشد خوش‌خیم و غیرسرطانی به نام پولیپ آدنوما در دیواره داخلی روده آغاز می‌شود. این پولیپ‌ها کوچک هستند و معمولاً علامتی ایجاد نمی‌کنند. با گذشت زمان و در طول سال‌ها، ممکن است برخی از این پولیپ‌ها به سلول‌های سرطانی تبدیل شوند و به بافت‌های اطراف نفوذ کنند. به همین دلیل، تشخیص و برداشتن پولیپ‌ها در مراحل اولیه، پیش از سرطانی شدن، اهمیت حیاتی دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد از موارد سرطان روده بزرگ از همین پولیپ‌ها منشأ می‌گیرند.
علائم و نشانه‌های هشداردهنده
متأسفانه، سرطان روده بزرگ در مراحل ابتدایی اغلب بدون علامت است. این ویژگی آن را به “دشمن خاموش” تبدیل می‌کند و بر اهمیت غربالگری‌های منظم می‌افزاید. با پیشرفت بیماری، علائم زیر ممکن است ظاهر شوند:
* تغییر در عادات اجابت مزاج: این تغییر می‌تواند به صورت اسهال یا یبوست پایدار، یا باریک شدن قطر مدفوع باشد. دلیل این امر، انسداد نسبی روده توسط تومور است.
* وجود خون در مدفوع: خونریزی از تومور می‌تواند منجر به دیدن خون قرمز روشن (اگر تومور به مقعد نزدیک باشد) یا خون تیره‌رنگ در مدفوع شود. در برخی موارد، خونریزی داخلی به قدری کم است که با چشم دیده نمی‌شود و تنها با تست‌های آزمایشگاهی قابل تشخیص است.
* احساس تخلیه ناکامل: بیمار ممکن است پس از اجابت مزاج، احساس کند که روده او به طور کامل خالی نشده است. این علامت به ویژه در سرطان رکتوم شایع است.
* درد یا گرفتگی شکم: دردهای مداوم یا کرامپ‌های شکمی که دلیل مشخصی ندارند، ممکن است نشانه‌ای از پیشرفت بیماری باشند.
* کاهش وزن بی‌دلیل و ناگهانی: لاغری بیش از ۵ درصد وزن بدن در عرض شش ماه، بدون رژیم غذایی یا ورزش، می‌تواند یکی از نشانه‌های جدی باشد که نباید نادیده گرفته شود.
* احساس خستگی دائمی: این خستگی معمولاً به دلیل کم‌خونی فقر آهن رخ می‌دهد که ناشی از خونریزی مزمن و داخلی در روده است. بدن به دلیل از دست دادن مداوم خون، نمی‌تواند به اندازه کافی گلبول‌های قرمز تولید کند.
عوامل خطر؛ چه کسانی در معرض خطر بیشتری هستند؟
شناخت عوامل خطر، گام اول برای پیشگیری است. برخی از مهم‌ترین عوامل خطر عبارت‌اند از:
* سن: خطر ابتلا به این سرطان با افزایش سن به شدت بالا می‌رود. بر اساس آمار، ۹۰ درصد موارد در افراد بالای ۵۰ سال تشخیص داده می‌شوند.
* سابقه خانوادگی: اگر یکی از بستگان درجه اول (پدر، مادر، خواهر یا برادر) به این بیماری مبتلا شده باشد، خطر ابتلای شما ۲ تا ۳ برابر افزایش می‌یابد.
* بیماری‌های التهابی روده: افرادی که به بیماری‌های مزمن مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون مبتلا هستند، ریسک بالاتری دارند، به خصوص اگر بیماری آن‌ها در طولانی‌مدت فعال باشد.
* سندرم‌های ژنتیکی: برخی سندرم‌های ارثی نادر مانند سندرم لینچ و پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP)، خطر ابتلا را به شدت افزایش می‌دهند. در افراد مبتلا به FAP، خطر ابتلا به سرطان روده به ۱۰۰ درصد می‌رسد مگر اینکه پولیپ‌ها زودتر برداشته شوند.
* رژیم غذایی و سبک زندگی: مطالعات نشان می‌دهد که رژیم غذایی غنی از گوشت قرمز و فراوری‌شده و کم‌فیبر، مصرف زیاد الکل، سیگار کشیدن، چاقی و عدم فعالیت بدنی از عوامل مهم خطر هستند. بر اساس تحقیقات، مصرف روزانه ۵۰ گرم گوشت فرآوری‌شده (معادل یک هات‌داگ) خطر ابتلا را تا ۱۸ درصد افزایش می‌دهد.
غربالگری؛ کلید اصلی پیشگیری و تشخیص زودهنگام
از آنجایی که سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه معمولاً بدون علامت است، غربالگری منظم مهم‌ترین ابزار برای مقابله با آن است. هدف از غربالگری، شناسایی و برداشتن پولیپ‌ها قبل از سرطانی شدن یا تشخیص بیماری در مراحل بسیار ابتدایی است.
* زمان شروع غربالگری: برای افراد با ریسک متوسط، توصیه می‌شود غربالگری را از ۴۵ یا ۵۰ سالگی شروع کنند. اما اگر سابقه خانوادگی قوی یا سایر عوامل خطر را دارید، پزشک ممکن است شروع غربالگری در سنین پایین‌تر را توصیه کند.
* روش‌های غربالگری:
* کولونوسکوپی: این دقیق‌ترین روش غربالگری است. پزشک یک لوله انعطاف‌پذیر با دوربین را وارد روده بزرگ می‌کند تا تمام سطح داخلی آن را از نظر وجود پولیپ یا ضایعات دیگر بررسی کند. در صورت مشاهده پولیپ، همان لحظه برداشته می‌شود.
* تست خون مخفی در مدفوع (FOBT) یا تست ایمونوشیمیایی مدفوع (FIT): این تست‌ها وجود خون مخفی در مدفوع را که با چشم دیده نمی‌شود، بررسی می‌کنند. این روش‌ها ساده و غیرتهاجمی هستند، اما دقت کمتری نسبت به کولونوسکوپی دارند.
* سیگموئیدوسکوپی: این روش مشابه کولونوسکوپی است، با این تفاوت که فقط بخش انتهایی روده بزرگ (سیگموئید و رکتوم) را بررسی می‌کند.
مراحل (Staging) سرطان روده بزرگ
برای تعیین بهترین روش درمانی، پزشکان سرطان را بر اساس میزان گسترش آن به مراحل مختلفی تقسیم می‌کنند. این مراحل عبارت‌اند از:
* مرحله ۰: سرطان محدود به داخلی‌ترین لایه روده است و به دیواره نفوذ نکرده.
* مرحله ۱: سرطان به دیواره روده نفوذ کرده، اما به بافت‌های اطراف یا غدد لنفاوی نرسیده.
* مرحله ۲: سرطان از دیواره روده عبور کرده، اما هنوز به غدد لنفاوی نرسیده.
* مرحله ۳: سرطان به غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است.
* مرحله ۴: سرطان به سایر اندام‌های دوردست بدن (مانند کبد یا ریه‌ها) متاستاز (گسترش) پیدا کرده است.
گزینه‌های درمانی؛ راهی برای مبارزه با بیماری
اگر سرطان روده بزرگ تشخیص داده شود، گزینه‌های درمانی متعددی وجود دارد که پزشک بر اساس مرحله بیماری، محل تومور و وضعیت سلامت عمومی بیمار، بهترین روش را انتخاب می‌کند:
* جراحی: جراحی اولین خط درمان برای بیشتر مراحل اولیه است. هدف از جراحی، برداشتن تومور و بخشی از روده است که سرطان به آن رسیده، همراه با غدد لنفاوی مجاور. بر اساس آمار، ۹۰ درصد بیماران در مراحل اولیه (مرحله ۱) پس از جراحی موفق، به طور کامل درمان می‌شوند.
* شیمی‌درمانی: از داروهای قوی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در سراسر بدن استفاده می‌شود. شیمی‌درمانی ممکن است قبل از جراحی (برای کوچک کردن تومور) یا بعد از جراحی (برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده) استفاده شود.
* پرتودرمانی: از پرتوهای پرانرژی برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این روش اغلب در درمان سرطان رکتوم به کار می‌رود.
* درمان هدفمند و ایمونوتراپی: این روش‌ها جدیدترین درمان‌ها هستند. درمان هدفمند داروهایی را به کار می‌برد که به طور خاص نقاط ضعف سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهند. ایمونوتراپی نیز سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند تا خودش بتواند با سلول‌های سرطانی مبارزه کند.
پیشگیری؛ یک سبک زندگی سالم
در کنار غربالگری منظم، بهترین راه برای کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ، ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی است:
* رژیم غذایی سالم: مصرف زیاد فیبر از طریق میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل را در برنامه غذایی خود بگنجانید. مطالعات نشان می‌دهد که هر ۱۰ گرم افزایش فیبر روزانه، خطر ابتلا را تا ۱۰ درصد کاهش می‌دهد. مصرف گوشت قرمز و فرآوری‌شده را به حداقل برسانید.
* فعالیت بدنی منظم: ورزش کردن به کاهش التهاب و تنظیم قند خون کمک می‌کند. حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت بدنی در اکثر روزهای هفته توصیه می‌شود.
* حفظ وزن سالم: چاقی با افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و سایر سرطان‌ها ارتباط مستقیم دارد.
* ترک سیگار و کاهش مصرف الکل: سیگار و مصرف زیاد الکل هر دو به عنوان عوامل خطر مهم شناخته شده‌اند.
